آشنائی با نرم افزار Stellarium در آسمان نما

نمایی از صفحه کلیدی مجھز به نور پس زمینه جھت بھتر دیده شدن کلید ھا در تاریکی

از دیگر ویژگی ھای صفحھ کلید ھای آسمان نما بی سیم بودن یا قابلیت Wireless است. در بعضی از مدل ھای آسمان صفحه کلید ارائه شده از نوع بی سیم است. این قابلیت این امکان را فراھم می کند که اپراتور آسمان نما بتواند از راه دور نیز آسمان نما را کنترل کند. در آسمان نماھای بزرگ پروژکتور در مرکز آسمان نما قرار می گیرد وکامپیوتر آسمان ما نیز در کنار پروژکتور قرار دارد. اپراتور در گنبد ھای بزرگ در گوشه ای از گنبد و نه در مرکز قرار می گیرد. از اینرو صفحه نمایش و صفحه کلید باید کنار اپراتور قرار داشته باشد. صفحه نمایش از طریق کابل HDMI با طول بلند به کامپیوتر متصل می گردد و صفحه کلید نیز می تواند از طریق بی سیم با کامپیوتر ارتباط برقرار کند.

کامپیوتری که به ھمراه آسمان نما استفاده می شود به لحاظ قدرت پردازش در سطح متوسط و رو به بالا قرار داشته باشد. این ب این دلیل استک بتواند نرم افزار شبیه ساز آسمان را بدون وقفه یا مکث اجرا کند. البته تنظیمات نرم افزاری شبیه ساز آسمان نیز دراین مورد بسیار تاثیر گذار است. اگر به ھر دلیلی به ھمراه آسمان نمای شما کامپیوتر عرضه نشده بود و قصد تھیه کامپیوتر برای آن را داشتید باید از کامپیوتر ھای قدرتمند استفاده کنید. ھر چه قدرت پردازش گرافیکی کامپیوتر بیشترباشد نرم افزار شبیه ساز آسمان را روان تر اجرا می کند و وقفه در نمایش آسمان احساس نمی شود. این فاکتوربا کمیتی به نام FPS یا Frame Per Second یا تعداد فریم ھای تصویر تولید شده در واحد زمان که ثانیه است مشخص می شود. ھر چه این مقدار بیشتر باشد تصویر آسمان روان تر و بدون وقفه نمایش داده می شود. کامپیوترھای ارائه شده با پروژکتورآسمان نما توسط ما ھمگی از قدرت پردازشی بسیار بالائی برخوردارند. اگر به ھر دلیلی قصد استفاده از کامپیوتری به غیر از کامپیوتر ارائه شده توسط ما را داشتید حتما از کامپیوترھای قدرتمند استفاده کنید. 

2.2 اتصال پروژکتور به کامپیوتر

برای انتقال تصاویر باید پروژکتور آسمان نما را به کامپیوتر متصل کرد. در حالتی که کامپیوتر آسمان نما از نوع قابل حمل (Laptop) باشد برای اتصال از کابل HDMI که به ھمراه دستگاه عرضه شده است می توان استفاده کرد. یک سر کابل به پورت HDMI روی کامپیوتر قابل حمل و سر دیگر کایل ب پورت روی پروژکتور یا آسمان نما  متصل می شود .  

تصویر فوق نمایی از پورت HDMI روی لپ تاپ را نشان می دھد. کامپیوترھای ارائه شده توسط ما دارای پورت HDMI می باشند. ھمچنین کابل ارائه شده با دستگاه در حالت نرمال طولی حدود 1.5 متر دارد ولی برای دستگاه ھایی که در آسمان نماھای بزرگ استفاده می شوند می توان از کابل ھای با طول بیشتر نیز استفاده کرد. البته کابل با طول زیاد باید حتما از نوع بسیار با کیفیت و مرغوب انتخاب شود تا باعث کاھش کیفیت تصویر نشود .  

تصویر فوق یک نمونه کابل HDMI را نشان می دھد . 

ھمانطور که گفتھه شد یک سر کابل به کامپیوتر  و سر دیگر آن به پورت HDMI روی پروژکتور یا آسمان نما  متصل می گردد. در بخش ھای بعدی تنظیمات نرم افزاری جھت نمایش تصویر به طور ھمزمان روی کامپیوتر قابل حمل و پروژکتور را توضیح خواھیم داد . 

حال به توضیح حالتی می پردازیم که کامپیوتر ارائه شده با آسمان نما از نوع قابل حمل نیست و از نوع Desktop میباشد. در این حالت باید ھم صفحه نمایش و ھم پروژکتور را به کامپیوتر متصل کنید . 

قبل از توضیح در مورد اتصال صفحه نمایش و پروژکتور به کامپیوتر لازم است توضیحاتی در مورد کارت گرافیک کامپیوترھای Desktop ارائه کنیم. کامپیوترھای Desktop ارائه شده با آسمان نما ھمگی از کارت گرافیک مجزا استفاده می کنند. کارت ھای گرافیک مجزا معمولا قدرت پردازشی بسیار بالاتری نسبت به کارت گرافیک داخلی مادربرد دارند .

از این رو از این نوع کارت گرافیک استفاده می شود. بنابراین کاربر باید از پورت ھای روی کارت گرافیک مجزای کامپیوترکھ از پشت کیس کامپیوتر قابل دسترسی ھستند استفاده کند. در شکل زیر نمایی نوعی از پورت ھای یک کارت گرافیک دیده میشود . 

عموما کارت ھای گرافیک مجزا چنین پورت ھایی را دارند. پورت DVI و پورت HDMI و  پورت DisplayPort .  

ولی ممکن است ترکیب اندکی تفاوت نیز داشته باشد. در ھر صورت در آسمان نماھای با کامپیوتر از نوع Desktop  معمولا به یک پورت DVI و یک پورت HDMI احتیاج داریم. پورت DVI جھت ارتباط دیجیتال بین واحد گرافیکی کامپیوتر و وسایلی از قبیل صفحھ نمایش یا پروژکتور استفاده می شود. یکی از این دو پورت را برای اتصال به پروژکتور و دیگری را برای اتصال به صفحه نمایش استفاده می کنیم. معمولا از پورت DVI جھت اتصال به پروژکتور و از پورت HDMI جھت اتصال به مانیتور استفاده می کنیم. البت این تنھا نوع اتصال نیست  و می توان ترکیبات دیگر را نیز استفاده کرد. ھمچنین کابل DVI نیز به ھمراه دستگاه عرضه می شود . 

شکل فوق نمائی از یک کابل DVI را نشان میدھد . 

در صورتی که کامپیوتر استفاده شده با آسمان نمای شما از نوع Desktop باشد باید ھم صفحه نمایش و ھم پروژکتور را از طریق کابل ھای ارائه شده به کارت گرافیک کامپیوتر متصل کنید. معمولا کابل HDMI جھت اتصال صفحه نمایش و کابل DVI جھت اتصال پروژکتور استفاده می شود .

3.2 رزولوشن مانیتور و پروژکتور

ھنگامیکه پروژکتور به کامپیوتر قابل حمل (Laptop) یا صفحه نمایش (Monitor) و پروژکتور به کامپیوتر نوع Desktop متصل می شوند به طور خودکار کامپیوتر در حالت Multiple Monitor  قرار می گیرد. در سیستم ھای کامپیوتری ارائه شده توسط ما اپراتور آسمان نما علاوه بر اینکه می تواند با نگاه کردن به گنبد آسمان نما برنامه را اجرا کرده ھمچنین می تواند با نگاه کردن به صفحه نمایش کامپیوتر نیز آسمان نما را کنترل کند. و این ویژگی اپراتور را در اجرای راحت تر بسیار کمک می کند . 

۲ نکته اساسی در این بخش باید مورد توجه قرار گیرد. ھنگامیک پروژکتور و صفح نمایش ( چ صفحه نمایش کامپیوتر Laptop و چه صفحه نمایش مجزای کامپیوتر Desktop ) به کامپیوتر متصل گردند سیستم عامل Microsoft Windows بطور اتوماتیک در حالت Multiple Monitor قرار می گیرد و در واقع صفحه نمایش یا پروژکتور اضافه شده را بعنوان یک خروجی دیگر شناسایی می کند. در سیستم آسمان نما ھدف مان این است که خروجی که به پروژکتور آسمان نما ارسال می شود دقیقا ھمان چیزی باشد که روی صفحه نمایش مشاھده می گردد. در واقع می خواھیم یک کپی از خروجی پروژکتور روی مانیتور نیز داشته باشیم. برای این کار روند بسیار ساده ای وجود دارد. کافیست که در سیستم عامل Windows  ھمزمان کلیدھای WIN و P را فشار دھیم. با فشردن این دو کلید بطور ھمزمان در محیط Desktop چھار گزینه ظاھر می شوند. شکل زیر نمایی از آنچه پس از فشردن این دو کلید اتفاق می افتد را نشان می دھد . 

برای اینکه تصویر پروژکتور عینا روی مانیتور نیز دیده شود کافیست گزینه Duplicate را انتخاب کنید. البته راه دیگری نیز برای این کار وجود دارد. به محیط Desktop  در Windows  رفته و در فضایی خالی راست کلیک کنید . 

منوی بالا ظاهر شده و گزینه Display setting را انتخاب کنبد. صفحه ای دیگر باز شده و از منوی Multiple Display گزینه ی Duplicate را انتخاب کنید. در خاتمه تنظیمات را ذخیره کنید و در این حالت تصویر صفحه نمایش و پروژکتور یکسان خواهند بود . 

پس از Duplicate  کردن تصویر بین صفحه نمایش و پروژکتور حال نوبت به تنظیم رزولوشن می رسد. در حالت Duplicate  رزولوشن صفحه نمایش و پروژکتور به رزولوشن هر یک از دو وسیله خروجی که رزولوشن کمتری داشته باشد کاهش می یابد. اگر رزولوشن صفحه نمایش و پروژکتور یکسان باشند رزولوشن هر کدام همان مقدار باقی می ماند .

بنابراین برای اینکه پروژکتور در بالاترین رزولوشن خود که مد نظر ما می باشد کار کند رزولوشن صفحه نمایش نباید از رزولوشن پروژکتور کمتر باشد. آسمان نماهای تک پروژکتور ارائه شده توسط ما دارای رزولوشن های زیر می باشند: 

 XGA یا 1024X768

FullHD یا 1920X1080

WUXGA یا 1920X1200

WQXGA یا 2500X1600

4K یا 3840X2160 

همانطور که می دانید رزولوشن نمایش داده شده در آسمان مقدار کوچکتر رزولوشن پروژکتور است. مثلا در آسمان نمای با رزولوشن XGA دایره ای به قطر 768 پیکسل زیر گنبد نمایش داده می شود. کامپیوترهایی که به همراه دستگاه آسمان نما ارائه می شود همیشه دارای صفحه نمایشی با رزولوشن مساوی و یا بیشتر از پروژکتور آسمان نما می باشند.  

کامپیوتر قابل حمل ارائه شده با مدل XGA دارای صفحه نمایش با رزولوشن 1366X768  پیکسل است. در این حالت با اتصال کامپیوتر به پروژکتور آسمان نما با رزولوشن 1024X768 پیکسل رزولوشن صفحه نمایش به مقدار پروژکتور کاهش یافته و با رزولوشن پروژکتور برابر می شود . 

آسمان نمای با رزولوشن FHD با کامپیوتری با صفخه نمایش FHD عرضه می شود و از این بابت مشکلی وجود ندارد . 

آسمان نمای با رزولوشن WUXGA و WQXGA با کامپیوتری با صفحه نمایش 4k یا رزولوشن 3840x2160 پیکسل ارائه می شوند و پس از Duplicate کردن تصویر به رزولوشن مورد نظر کاهش می یابد. در غیر اینصورت با راست کلیک کردن در محیط Desktop سیستم عامل Windows  کامپیوتر آسمان نما گزینه Display Setting  را انتخاب کنید و سپس در بخش تنظیم رزولوشن تصویر مقدار مورد نظر را انتخاب کنید . 

بدلیل تفاوت نسبت طول و عرض تصویر در رزولوشن های مختلف هنگامی که رزولوشن صفحه نمایش و پروژکتور یکسان نباشند ممکن است گوشه های تصویر در صفحه نمایش بصورت مشکی درآید که البته عادی است و مشکلی در روند کار ایجاد نمی شود. همچنین اگر رزولوشن پروژکتور و صفحه نمایش یکسان نباشد ممکن است تصویر صفحه نمایش کمی کشیدگی در راستای طول یا عرض تصویر پیدا کند. اما آنچه مهم است درست بودن تصویر پروژکتور است . 

3. بخش نرم افزاری 

3.1 سیستم نرم افزاری و سیستم عامل

تا به اینجا باید کامپیوتر را به پروژکتور متصل کرده باشید و تنظیمات مربوط به رزولوشن را انجام داده باشید. در این بخش سیستم نرم افزاری آسمان نما را توضیح می دهیم. بخش نرم افزار آسمان نما در واقع از ۲ بخش اصلی تشکیل شده است. سیستم عامل کامپیوتر و محتوای نمایش که شامل شبیه ساز آسمان نما و فیلم های مربوط به آسمان نما می شوند . 

همانطور که پیشتر اشاره شد سیستم عامل مورد استفاده در کامپیوترهای آسمان نما سیستم عامل Windows از کمپانی Microsoft است. این سیستم عامل رایج ترین و یکی از بهترین سیستم عامل های موجود است و به جرات می توان گفت بیش از ۹۰ درصد کسانی که با کامپیوتر آشنا هستند با این سیستم عامل نیز آشنا می باشند. بنابراین استفاده از Windows باعث سهولت کار و یادگیری سریعتر آسمان نما می گردد. فرض شده است کاربر آسمان نما با این سیستم عامل آشنایی کافی دارد و در این جزوه از آموزش سیستم عامل صرف نظر شده است .تمامی نسخه های اخیر سیستم عامل Windows  با نرم افزار Stellarium  که شبیه ساز آسمان برای آسمان نماست سازگار اند . 

3.2 نرم افزار شبیه ساز آسمان 

جهت نمایش آسمان زیر گنبد آسمان نما احتیاج به نرم افزاری جهت شبیه سازی آسمان شب داریم. نرم افزارهای بسیار زیادی در دنیای نجوم وجود دارند که آسمان را شبیه سازی می کنند و می توانند در زمان و مکان مورد نظر کاربر پدیده های مختلف آسمانی را نمایش دهند. اما نرم افزارهای مورد استفاده در آسمان نماها باید ویژگی خاصی داشته باشند. چنین نرم افزاری باید بتواند آسمان را در حالت Fisheye یا میدان دید 360X180 درجه ای نمایش دهد. حال در این مورد توضیح می دهیم. در واقع گنبد آسمان نما که آسمان شب را شبیه سازی می کند نیم کره ای است که دور تا دور بیننده را در بر گرفته است و از هر سمتی نیز تا جهت روبروی آن امتداد دارد. در واقع بیننده 360 درجه دور خود را بعلاوه 180 درجه از هر سمتی تا سمت دیگر را می بیند. به بیان دیگر میدان دید بیننده 360 درجه در 180 درجه است .بنابراین نرم افزار شبیه ساز نیز باید چنین میدان دیدی را تشکیل دهد. یعنی آسمان تولیدی توسط نرم افزار باید به شکل دایره ای با میدان دید 360 درجه ای در 180 درجه ای باشد تا قابل پخش زیر گنبد آسمان نما باشد. به چنین حالتی از تصویر Fisheye  می گویند. در این حالت وقتی نرم افزار آسمان نما را در صفحه نمایش ببینید آسمان به شکل دایره دیده می شود. هر نوع محتوایی اعم از نرم افزار یا فیلم باید از این نوع باشد تا قابلیت پخش زیر گنبد آسمان نما را داشته باشد .

شکل زیر نمایی از نرم افزار شبیه ساز آسمان نما را آنطور که در صفحه نمایش کاربر دیده می شود نمایش می دهد. 

3.3 نرم افزار stellarium 

نرم افزار مورد استفاده ما در آسمان نما Stellarium  نام دارد. این نرم افزار یکی از شناخته شده ترین نرم افزارهای نجومی و شبیه ساز آسمان است. این نرم افزار رایگان بوده و همه می توانند از آن استفاده کنند. این نرم افزار قابلیت تولید آسمان را در حالت Fisheye که برای کار در آسمان نما لازم است را دارد. در زمان نگارش این راهنما آخرین نسخه این نرم افزار نسخه 19 می باشد و آموزش ما بر اساس این ویرایش است. همچنین با مراجعه به سایت این نرم افزار می توانید از آخرین نسخه این نرم افزار استفاده کنید. ساین این نرم افزار www.stellarium.org است . 

در این سایت علاوه بر دسترسی به آخرین نسحه نرم افزار امکانات بسیار زیادی از قبیل راهنمای نرم افزار و پرسش و پاسخ و بسیاری امکانات دیگر وجود دارد. همچنین این نرم افزار در دیگر سیستم های عامل از قبیل   Linux و Mac نیز قابل استفاده است و می توانید نسخه مربوط را از این سایت دانلود کنید . 

آخرین نسخه این نرم افزار روی کامپیوتر ارائه شده با دستگاه آسمان نمایتان نصب شده است. همچنین تنظیمات اولیه نیز روی آن اعمال شده است. با این حال می توانید همیشه از آخرین نسخه با مراجعه به سایت این نرم افزار استفاده کنید . 

روی سایت رسمی Stellarium همچنین می توانید راهنمای استفاده از این نرم افزار را پیدا کنید که بسیار جامع و کامل است . 

3.4 تنظیمات اولیه stellarium جهت استفاده در آسمان نما 

جهت استفاده از نرم افزار Stellarium  در آسمان نما باید تنظیماتی را روی آن اعمال کنید. البته اگر به همراه دستگاه آسمان نمایتان کامپیوتر نیز ارائه شده باشد این تنظیمات اعمال شده است. با این حال نحوه انجام این تنظیمات را شرح می دهیم. به مرور زمان می توانید آخرین نسخه از نرم افزار  Stellarium  را دانلود کنید و از آن استفاده نمائید. بنابراین لازم است پس از نصب نسخه جدید تنظیمات را انجام دهید. همچنین یک بار که این تنظیمات انجام و ذخیره شد هر بار نیازی به تکرار تنظیمات نیست و با اجرای نرم افزار در حالت آسمان نما قرار می گیرید . 

پس از نصب نرم افزار با اجرای آن برای اولین بار احتمالا چنین منظره ای را خواهید دید. البته بسته به اینکه زمان نرم افزار چه مقداری باشد ممکن است آسمان شب یا روز را نمایش دهد .